Τι είναι η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή;
Η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ) είναι μια διαταραχή της ψυχικής υγείας κατά την οποία το άτομο εστιάζει εμμονικά σε ένα ή περισσότερα ελαττώματα της εμφάνισής του – ελαττώματα που είναι είτε ασήμαντα είτε μη παρατηρήσιμα από τους άλλους. Το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι έχει κάποιο σωματικό ελάττωμα ή ότι δεν είναι ελκυστικό, οδηγώντας συχνά σε σημαντική δυσφορία και βλάβη στην καθημερινή του ζωή.
Μπορεί να καταβάλλουν μεγάλες προσπάθειες για να κρύψουν ή να διορθώσουν το αντιληπτό ελάττωμα μέσω αισθητικών επεμβάσεων, υπερβολικής περιποίησης ή ακόμη κι αποφυγής δημόσιων χώρων ή κοινωνικων περιστάσεων για να αποφύγουν την παρατήρηση του ελαττώματος.
Ωστόσο, αυτές οι συμπεριφορές συνήθως παρέχουν μόνο προσωρινή ανακούφιση και η ανησυχία για την εμφάνιση παραμένει ή και εντείνεται. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ΣΔΔ δεν αφορά στη ματαιοδοξία- πρόκειται για μια σοβαρή διαταραχή που συχνά συνδέεται με αισθήματα ντροπής και υψηλό κίνδυνο άγχους και κατάθλιψης.
Διαγνωστικά κριτήρια της Σωματοδυσμορφικής διαταραχής
Τα διαγνωστικά κριτήρια για τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ) σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-5), έχουν ως εξής:
- Ενασχόληση με ένα ή περισσότερα φανταστικά ελαττώματα ή ατέλειες της σωματικής εμφάνισης που δεν είναι παρατηρήσιμα ή φαίνονται ήσσονος σημασίας στους άλλους.
- Σε κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της διαταραχής, το άτομο έχει εκτελέσει επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. έλεγχος στον καθρέφτη, υπερβολική περιποίηση, τσιμπήματα στο δέρμα, αναζήτηση επιβεβαίωσης) ή νοητικές πράξεις (π.χ. σύγκριση της εμφάνισής του με εκείνη των άλλων) ως απάντηση στις ανησυχίες για την εμφάνιση.
- Η ενασχόληση προκαλεί σημαντική δυσφορία ή βλάβη στην κοινωνική, επαγγελματική ή άλλη σημαντική περιοχή της λειτουργικότητας.
- Η ενασχόληση με την εμφάνιση δεν εξηγείται καλύτερα από ανησυχίες για το σωματικό λίπος ή το βάρος σε ένα άτομο του οποίου τα συμπτώματα πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για διατροφική διαταραχή.
Είναι ζωτικής σημασίας να σημειωθεί ότι η διάγνωση πρέπει να τεθεί από εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας, όπως ψυχίατρο ή κλινικό ψυχολόγο, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης κλινικής αξιολόγησης.
Επίδραση στις σκέψεις, τα συναισθήματα και την καθημερινή ζωή
Η σωματοδυσμορφική διαταραχή (ΣΔΔ) μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στις σκέψεις, τα συναισθήματα και την καθημερινή ζωή ενός ατόμου.
Από γνωσιακής σκοπιάς, τα άτομα με ΣΔΔ συνήθως έχουν εμμονικές σκέψεις σχετικά με τις θεωρούμενες ατέλειες της εμφάνισής τους. Αυτά τα υποτιθέμενα ελαττώματα συχνά καταναλώνουν τη σκέψη τους, με αποτέλεσμα να ξοδεύουν πολλές ώρες την ημέρα ανησυχώντας για την εμφάνισή τους. Μπορεί να συγκρίνουν διαρκώς την εμφάνισή τους με τους άλλους ή να αναζητούν επιβεβαίωση, μόνο και μόνο για να αγνοήσουν τη θετική ανατροφοδότηση και να επικεντρωθούν σε αρνητικά ή ουδέτερα σχόλια.
Συναισθηματικά, η ΣΔΔ μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ντροπής, αμηχανίας και σοβαρού άγχους. Αυτά τα συναισθήματα μπορεί να είναι τόσο έντονα που τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν τις κοινωνικές περιστάσεις από το φόβο της κρίσης ή της γελοιοποίησης. Μπορεί επίσης να αισθάνονται υψηλό επίπεδο άγχους και απογοήτευσης, ιδίως αν έχουν ζητήσει πολλαπλές αισθητικές θεραπείες χωρίς να ικανοποιηθούν. Η κατάθλιψη είναι επίσης συχνή, με ορισμένα άτομα να αντιμετωπίζουν αυτοκτονικό ιδεασμό.
Όσον αφορά στην καθημερινή ζωή, η ΣΔΔ μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργικότητα του ατόμου. Οι εμμονικές σκέψεις και οι χρονοβόρες συμπεριφορές που σχετίζονται με τη ΣΔΔ μπορούν να παρεμποδίσουν την εργασία, το σχολείο ή τις κοινωνικές σχέσεις. Τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν ορισμένο φωτισμό ή καθρέφτες που πιστεύουν ότι αναδεικνύουν τα υποτιθέμενα ελαττώματά τους. Μπορεί επίσης να αποφεύγουν να φωτογραφίζονται ή να εμφανίζονται δημόσια. Η κατάσταση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επανειλημμένες διαβουλεύσεις με ειδικούς ιατρούς ή σε αισθητικές επεμβάσεις σε μια προσπάθεια να “διορθωθούν” τα αντιληπτά ελαττώματα, προκαλώντας οικονομική επιβάρυνση και πιθανούς κινδύνους για την υγεία.
Παρά τη σοβαρότητα αυτών των συμπτωμάτων, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ΣΔΔ είναι θεραπεύσιμη και ότι υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια.
Παράγοντες Κινδύνου της Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής
Οι παράγοντες κινδύνου για τη σωματοδυσμορφική διαταραχή (ΣΔΔ) μπορεί να περιλαμβάνουν:
Γενετικοί παράγοντες: Η ύπαρξη στενού συγγενή με ΣΔΔ ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο.
Διαφορές στον εγκέφαλο: Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι οι ανωμαλίες σε ορισμένες δομές του εγκεφάλου μπορεί να συνδέονται με τη ΣΔΔ.
Περιβάλλον: Τα άτομα που έχουν βιώσει πειράγματα ή εκφοβισμό, ιδίως για την εμφάνισή τους, μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν ΣΔΔ.
Κοινωνική πίεση: Η πολιτισμική έμφαση στη σωματική εμφάνιση και τα κοινωνικά πρότυπα ομορφιάς μπορεί να συμβάλλουν στη ΣΔΔ.
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας: Ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η τελειομανία, μπορεί να συνδέονται με υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ΣΔΔ.
Στρατηγικές Πρόληψης της Σωματοδυσμορφικής Διαταραχής
Οι στρατηγικές πρόληψης μπορεί να περιλαμβάνουν:
Προώθηση μιας υγιούς εικόνας σώματος: Ενθαρρύνετε μια υγιή εικόνα σώματος στα παιδιά και τους εφήβους, δίνοντας έμφαση σε ένα ευρύ φάσμα εικόνων του σώματος και στη σημασία των εσωτερικών χαρακτηριστικών.
Έγκαιρη παρέμβαση: Εντοπίστε και αντιμετωπίστε τη ΣΔΔ νωρίς για να αποτρέψετε την κλιμάκωσή της.
Ψυχοεκπαίδευση: Αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού και των επαγγελματιών σχετικά με τη ΣΔΔ για την προώθηση της κατανόησης και της έγκαιρης αναγνώρισης.
Πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας: Ενθάρρυνση της πρόσβασης σε εκτιμήσεις και θεραπείες ψυχικής υγείας.
Προώθηση της ανθεκτικότητας και των δεξιοτήτων αντιμετώπισης: Τα προγράμματα που ενισχύουν την ανθεκτικότητα και αναπτύσσουν δεξιότητες αντιμετώπισης μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να διαχειριστούν τις κοινωνικές και προσωπικές πιέσεις, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης ΣΔΔ.
Τρέχουσες επιλογές θεραπείας
Υπάρχουν διάφορες τεκμηριωμένες θεραπευτικές επιλογές για τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ), οι οποίες περιλαμβάνουν:
- Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αυτή θεωρείται η πιο αποτελεσματική θεραπεία για τη ΣΔΔ. Η CBT επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αλλαγή των μοτίβων σκέψης που οδηγούν σε προβληματική συμπεριφορά. Ο στόχος είναι να βοηθηθούν τα άτομα να κατανοήσουν πώς οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις τους σχετικά με την εμφάνισή τους προκαλούν άγχος και ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Μέσω αυτής της διαδικασίας, τα άτομα μαθαίνουν πιο υγιείς τρόπους να ανταποκρίνονται σε αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα.
- Exposure and Response Prevention (ERP): Το ERP είναι ένα είδος CBT όπου τα άτομα εκτίθενται σταδιακά σε καταστάσεις που πυροδοτούν τους φόβους και τα άγχη τους. Στη συνέχεια εξασκούνται στο να μην εκτελούν τις ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές που συνήθως χρησιμοποιούν για να ανακουφίσουν το άγχος τους.
- Φαρμακευτική αγωγή: Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), ένας τύπος αντικαταθλιπτικού, είναι ο κύριος τύπος φαρμακευτικής αγωγής που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ΣΔΔ. Αυτά τα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων που συχνά συνοδεύουν τη ΣΔΔ.
- Ομαδική θεραπεία: Η ομαδική θεραπεία μπορεί να προσφέρει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου τα άτομα μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να μάθουν από άλλους που αντιμετωπίζουν τα ίδια θέματα.
- Οικογενειακή θεραπεία: Η συμμετοχή των μελών της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία μπορεί να προσφέρει πρόσθετη υποστήριξη και να τα βοηθήσει να κατανοήσουν τη ΣΔΔ, γεγονός που μπορεί να βελτιώσει τα αποτελέσματα της θεραπείας.
Επιπτώσεις της ηλικιας, του φύλου και του πολιτιστικού υποβάθρου
Η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ) επηρεάζει άτομα διαφόρων ηλικιακών ομάδων, φύλων, φυλών και πολιτισμικών καταβολών. Ωστόσο, αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζεται και βιώνεται η διαταραχή.
Ηλικία: Η ΣΔΔ ξεκινά συχνά στην εφηβεία, μια εποχή που χαρακτηρίζεται από αυξημένη συνειδητότητα σχετικά με την εμφάνιση. Ωστόσο, τα συμπτώματα μπορεί να συνεχιστούν και στην ενήλικη ζωή, αν δεν αντιμετωπιστούν. Η πρώιμη έναρξη μπορεί να οδηγήσει σε μια πιο χρόνια και σοβαρή πορεία, αν αφεθεί χωρίς θεραπεία.
Φύλο: Ενώ η ΜΔΣ επηρεάζει και τα δύο φύλα, μελέτες έχουν σημειώσει ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να επικεντρωθούν στο δέρμα, το στομάχι, το βάρος και το στήθος τους, ενώ οι άνδρες είναι πιο πιθανό να έχουν εμμονή με τα μαλλιά, τα γεννητικά όργανα και τη μυϊκή τους διάπλαση, αντανακλώντας τα κοινωνικά και ειδικά για το φύλο πρότυπα ομορφιάς.
Φυλή και εθνικότητα: Η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι η ΣΔΔ εμφανίζεται σε άτομα όλων των φυλετικών και εθνικών ομάδων. Ωστόσο, τα πολιτισμικά πρότυπα και τα κοινωνικά πρότυπα ομορφιάς μπορούν να διαμορφώσουν τα συγκεκριμένα μέρη του σώματος ή τα χαρακτηριστικά στα οποία τα άτομα εμμένουν. Οι πολιτισμικές διαφορές μπορούν επίσης να επηρεάσουν την προθυμία αναζήτησης βοήθειας, το αντιληπτό στίγμα και τις ερμηνείες των συμπτωμάτων.
Πολιτιστικό υπόβαθρο: Τα πολιτισμικά πρότυπα και οι αξίες μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη ΣΔΔ. Πολιτισμοί που δίνουν μεγάλη έμφαση στη σωματική ομορφιά ή την τελειότητα μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση ή την επιδείνωση των συμπτωμάτων BDD άθελά τους. Αντίθετα, οι πολιτισμοί που προάγουν τη σεμνότητα ή αποθαρρύνουν την εστίαση στη σωματική εμφάνιση μπορεί να αποτρέψουν την ανοιχτή συζήτηση για τη ΣΔΔ, καθυστερώντας ενδεχομένως τη θεραπεία.
Προκλήσεις και Υποστήριξη από την Οικογένεια και την Κοινότητα
Η διαβίωση με τη Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ) συνοδεύεται από πολλές προκλήσεις. Το άτομο βιώνει συχνά σημαντική δυσφορία και προβλήματα στην καθημερινή του ζωή εξαιτίας των εμμονικών σκέψεων σχετικά με τις υποτιθέμενες ατέλειές του. Ο φόβος της κρίσης και της απόρριψης μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση, επιβαρύνοντας ενδεχομένως τις σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους και την ευρύτερη κοινότητα. Επιπλέον, υπάρχει συχνά έλλειψη κατανόησης για τη ΣΔΔ, με αποτέλεσμα κάποιοι να την απορρίπτουν ως ματαιοδοξία ή αναζήτηση προσοχής, γεγονός που μπορεί να επιδεινώσει τα συναισθήματα ενοχής και ντροπής στο άτομο που υποφέρει.
Η υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και την ευρύτερη κοινότητα μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη βοήθεια όσων αντιμετωπίζουν ΣΔΔ.
Ακολουθούν μερικοί τρόποι για να προσφέρετε υποστήριξη:
- Ψυχοεκπαίδευση: Μάθετε για τη ΣΔΔ για να κατανοήσετε καλύτερα τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το άτομο. Όσο πιο ενημερωμένοι είστε, τόσο καλύτερα μπορείτε να συμπάσχετε και να παρέχετε ουσιαστική βοήθεια.
- Ανοιχτή επικοινωνία: Ενθαρρύνετε τις συζητήσεις σχετικά με την ψυχική υγεία και τη ΣΔΔ συγκεκριμένα. Ο ανοιχτός διάλογος μπορεί να μειώσει το στίγμα και να βοηθήσει το άτομο να νιώσει πιο άνετα να μοιραστεί τους αγώνες του.
- Ενθαρρύνετε τη θεραπεία: Πολλά άτομα με ΣΔΔ μπορεί να αντιστέκονται στην αναζήτηση βοήθειας λόγω ντροπής ή φόβου. Ενθαρρύνετέ τους να αναζητήσουν επαγγελματική βοήθεια και προσφερθείτε να τους συνοδεύσετε αν νιώθουν άνετα.
- Κατανόηση του ατόμου: Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι η ΣΔΔ δεν είναι επιλογή και ότι είναι δύσκολο για όσους υποφέρουν να “σταματήσουν να το σκέφτονται”. Να είστε υπομονετικοί, ενσυναισθητικοί και υποστηρικτικοί.
Να θυμάστε ότι η υποστήριξη δεν αντικαθιστά την επαγγελματική βοήθεια, αλλά μπορεί να τη συμπληρώσει. Εάν ένα αγαπημένο σας πρόσωπο εμφανίζει σημάδια ΣΔΔ, ενθαρρύνετέ το να συμβουλευτεί έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ιστορική Αναδρομή και Μελλοντικές Προοπτικές
Ιστορικά, η Σωματοδυσμορφική Διαταραχή (ΣΔΔ) έχει παρεξηγηθεί, υποδιαγνωστεί και συχνά διαγνωστεί λάθος. Ο όρος “δυσμορφοφοβία” χρησιμοποιήθηκε αρχικά το 1886 από τον Ιταλό ψυχίατρο Enrico Morselli για να περιγράψει τη διαταραχή. Με την πάροδο των ετών, η κατανόηση της ΣΔΔ εξελίχθηκε, με αποτέλεσμα να συμπεριληφθεί ως ξεχωριστή διαταραχή στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) το 1987.
Για μεγάλο μέρος της ιστορίας, τα άτομα με ΣΔΔ συχνά απορρίπτονταν ως απλώς ματαιόδοξα ή εγωκεντρικά, με αποτέλεσμα την έλλειψη αναγνώρισης και θεραπείας. Μόνο μετά από εκτεταμένη έρευνα και κλινική παρατήρηση η ΣΔΔ αναγνωρίστηκε ως μια σοβαρή ψυχιατρική διαταραχή, που συνδέεται με υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών και σοβαρή έκπτωση της λειτουργικότητας.
Η κατανόηση και η θεραπεία της ΣΔΔ συνεχίζουν να εξελίσσονται. Τα σύγχρονα γνωσιακά-συμπεριφοριστικά μοντέλα έχουν επιφέρει πιο αποτελεσματικές στρατηγικές θεραπείας, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας (CBT) και ορισμένων τύπων φαρμακευτικής αγωγής, όπως οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI).
Το μέλλον της θεραπείας της ΣΔΔ φαίνεται πολλά υποσχόμενο. Διερευνώνται νέες θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής χρήσης της εικονικής πραγματικότητας για τη θεραπεία έκθεσης. Η συνεχιζόμενη έρευνα σχετικά με τα νευροβιολογικά υποκείμενα της ΣΔΔ θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Περαιτέρω πρόοδοι στη γενετική θα μπορούσαν ενδεχομένως να εντοπίσουν παράγοντες κινδύνου, βοηθώντας την έγκαιρη παρέμβαση.
Επιπλέον, καθώς η ευαισθητοποίηση για την ψυχική υγεία συνεχίζει να βελτιώνεται, μπορούμε να ελπίζουμε σε αυξημένη αναγνώριση της ΣΔΔ, που θα οδηγήσει σε έγκαιρη διάγνωση και καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό θα συνοδεύεται από τη μείωση του στίγματος που περιβάλλει τη διαταραχή, διευκολύνοντας τα άτομα να αναζητήσουν βοήθεια. Ο ρόλος της ψηφιακής υγείας και της τηλεθεραπείας έχει επίσης δυνατότητες, επιτρέποντας σε περισσότερα άτομα να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματική θεραπεία από την άνεση του σπιτιού τους.
