Τι είναι ο Κοινωνικός Ναρκισσισμός;
Ο Kοινωνικός ναρκισσισμός είναι μια άτυπη υποκατηγορία του ναρκισσισμού που χαρακτηρίζεται από μια μεγαλοπρεπή αυτοαντίληψη ως κοινωνικός πάροχος. Τα άτομα με κοινωνικό ναρκισσισμό επιδεικνύουν μια διογκωμένη αίσθηση της δικής τους συνεισφοράς σε μια κοινότητα και πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι από τους άλλους όσον αφορά στις φιλοκοινωνικές τους συμπεριφορές.
Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές συμφωνούν έντονα με δηλώσεις που αντικατοπτρίζουν τη μεγαλοπρέπεια σε κοινωνικούς τομείς, όπως “είμαι το πιο εξυπηρετικό άτομο που ξέρω” ή “θα φέρω την παγκόσμια ειρήνη”. Καθοδηγούνται από την επιθυμία για κοινωνικό θαυμασμό και η συμπεριφορά τους μπορεί να περιλαμβάνει καυχησιολογία για τη χρησιμότητα, τη γενναιοδωρία και άλλες φιλοκοινωνικές συμπεριφορές.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κοινωνικός ναρκισσισμός, όπως ο κρυφός και ο φανερός ναρκισσισμός, δεν αναγνωρίζεται επίσημα ως διακριτός υπότυπος στο DSM-5. Παρ’ όλα αυτά, οι ερευνητές αναγνωρίζουν τα διακριτά χαρακτηριστικά του και τον αντίκτυπό του στις διαπροσωπικές σχέσεις και τις κοινότητες.
Παρά την εξωτερική τους εκδήλωση γενναιοδωρίας κι αλτρουσιμού, οι κοινωνικοί ναρκισσιστές παρακινούνται κυρίως από το προσωπικό τους συμφέρον και την επιθυμία για θαυμασμό και επιβεβαίωση, παρά από το γνήσιο ενδιαφέρον για την ευημερία των άλλων.
Χαρακτηριστικά του Κοινωνικού Ναρκισσισμού
Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές έχουν διακριτά χαρακτηριστικά που τους διαφοροποιούν από άλλους υποτύπους ναρκισσισμού. Ακολουθούν ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά:
Μεγαλομανία σε κοινοτικούς τομείς: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές θεωρούν τον εαυτό τους ανώτερο από τους άλλους όσον αφορά στη συνεισφορά τους στην κοινότητα. Συχνά ισχυρίζονται ότι είναι πιο συμπονετικοί, εξυπηρετικοί και κατανοητικοί από τους άλλους.
Επιθυμία για θαυμασμό: Παρά την εξωτερικά αλτρουιστική συμπεριφορά τους, το υποκείμενο κίνητρο των κοινοτικών ναρκισσιστών είναι να κερδίσουν τον θαυμασμό και την επιβεβαίωση από τους άλλους.
Χειριστική γενναιοδωρία: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να προβούν σε πράξεις γενναιοδωρίας ή καλοσύνης, αλλά οι πράξεις αυτές είναι συχνά χειριστικές και ιδιοτελείς, με στόχο τη διατήρηση μιας θετικής εικόνας του εαυτού και την απόκτηση επαίνων από τους άλλους.
Έλλειψη ενσυναίσθησης: Όπως και άλλοι τύποι ναρκισσισμού, οι κοινωνικοί ναρκισσιστές στερούνται γνήσιας ενσυναίσθησης. Μπορεί να δείχνουν ανησυχία ή ενδιαφέρον για τους άλλους, αλλά αυτό συνήθως καθοδηγείται από τις δικές τους ανάγκες παρά από μια ειλικρινή φροντίδα για την ευημερία του άλλου ατόμου.
Ευαισθησία στην κριτική: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στην κριτική. Η αρνητική ανατροφοδότηση μπορεί να εκληφθεί ως προσωπική επίθεση, οδηγώντας σε αμυντικές ή επιθετικές αντιδράσεις.
Διαταραγμένες σχέσεις: Παρά την φαινομενική εστίασή τους στην κοινότητα και τη βοήθεια των άλλων, οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να δυσκολεύονται με τις στενές προσωπικές σχέσεις λόγω του εγωκεντρισμού τους και της έλλειψης γνήσιας ενσυναίσθησης.
Να θυμάστε ότι ο κοινωνικός ναρκισσισμός, όπως και άλλες μορφές ναρκισσισμού, εμπίπτει σε ένα φάσμα. Ο βαθμός στον οποίο εκδηλώνονται αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των ατόμων.
Παράγοντες Κινδύνου Κοινωνικού Ναρκισσισμού
Τα ακριβή αίτια του Κοινωνικού ναρκισσισμού, όπως και άλλων μορφών ναρκισσισμού, δεν είναι πλήρως κατανοητά, αλλά είναι πιθανό να πρόκειται για μια σύνθετη αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων. Ακολουθούν ορισμένοι πιθανοί παράγοντες κινδύνου:
Γενετική και βιολογία: Όπως και άλλες διαταραχές προσωπικότητας, οι γενετικοί παράγοντες μπορεί να διαδραματίζουν ρόλο στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών. Ορισμένα κληρονομικά χαρακτηριστικά μπορεί να κάνουν ένα άτομο πιο επιρρεπές στην ανάπτυξη ναρκισσισμού.
Περιβάλλον και ανατροφή: Το οικογενειακό περιβάλλον και το πρότυπο ανατροφής μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών. Για παράδειγμα, η υπερβολική περιποίηση ή η υπερβολική κριτική, η παραμέληση ή η κακοποίηση, η ασυνεπής γονική φροντίδα ή οι υπερβολικά υψηλές προσδοκίες μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών συμπεριφορών. Τα άτομα που μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα όπου ανταμείβονται για την κοινωνική συμπεριφορά τους ή όπου η αυτοεκτίμησή τους είναι στενά συνδεδεμένη με την ικανότητά τους να φροντίζουν τους άλλους, μπορεί να αναπτύξουν κοινωνικό ναρκισσισμό.
Κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες: Η διαβίωση σε μια κουλτούρα που δίνει έμφαση στα ατομικά επιτεύγματα και την προσωπική επιτυχία πάνω απ’ όλα μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα ναρκισσισμού. Επιπλέον, η έκθεση σε ορισμένους κοινωνικούς κανόνες και προσδοκίες, ιδίως σε κοινότητες όπου οι εξωτερικές εκδηλώσεις “καλοσύνης” ή “αλτρουισμού” εκτιμώνται και ανταμείβονται ιδιαίτερα, θα μπορούσε να συμβάλει στην ανάπτυξη του κοινωνικού ναρκισσισμού.
Η πρόληψη του κοινωνικού ναρκισσισμού, όπως και με άλλες διαταραχές προσωπικότητας, περιλαμβάνει την έγκαιρη αντιμετώπιση αυτών των παραγόντων κινδύνου. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει στρατηγικές όπως προγράμματα έγκαιρης παρέμβασης, θετικές παιδαγωγικές τεχνικές, ψυχοεκπαίδευση και προώθηση μιας κοινωνικής κουλτούρας που εκτιμά την ενσυναίσθηση και τον γνήσιο αλτρουισμό.
Επιπτώσεις στις σχέσεις και τη συνολική λειτουργία
Ο κοινωνικός ναρκισσισμός, όπως και άλλες μορφές ναρκισσισμού, μπορεί να έχει σημαντικό αντίκτυπο στις σχέσεις και τη συνολική λειτουργικότητα του ατόμου:
Τεταμένες σχέσεις: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές τείνουν να βάζουν τις ανάγκες και τα επιτεύγματά τους πάνω από τις ανάγκες και τα επιτεύγματα των άλλων, ακόμη και όταν παρουσιάζονται ως στοργικοί ή φιλανθρωπικοί. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε τεταμένες σχέσεις, καθώς ο ναρκισσιστής συχνά δεν ανταποδίδει την ενσυναίσθηση ή το γνήσιο ενδιαφέρον. Οι φίλοι, η οικογένεια ή οι σύντροφοι μπορεί να αισθάνονται ότι χρησιμοποιούνται ή ότι δεν εκτιμώνται.
Χειριστική συμπεριφορά: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να είναι χειριστικοί, χρησιμοποιώντας τις θεωρούμενες καλές πράξεις ή αρετές τους για να ελέγχουν ή να εκμεταλλεύονται τους άλλους. Αυτή η χειραγώγηση μπορεί να πληγώσει όσους βρίσκονται κοντά τους και μπορεί να βλάψει την εμπιστοσύνη και τον αμοιβαίο σεβασμό στις σχέσεις.
Επιδίωξη επιβεβαίωσης: Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να αναζητούν συνεχώς έπαινο και επιβεβαίωση για τις αλτρουιστικές τους πράξεις, γεγονός που μπορεί να αποβεί εξαντλητικό και ενοχλητικό για τους γύρω τους. Μπορεί επίσης να υποτιμούν τη συμβολή των άλλων, γεγονός που οδηγεί σε δυσαρέσκεια.
Συναισθηματικό στρες: Η συναναστροφή με έναν κοινωνικό ναρκισσιστή μπορεί να προκαλέσει σημαντικό συναισθηματικό στρες και άγχος. Αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ψυχική υγεία ενός ατόμου και μπορεί να οδηγήσει σε αισθήματα ανεπάρκειας ή χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Επαγγελματικές επιπτώσεις: Στα επαγγελματικά περιβάλλοντα, οι κοινωνικοί ναρκισσιστές μπορεί να χρησιμοποιήσουν την αλτρουιστική τους εικόνα για να αναρριχηθούν στην εταιρική κλίμακα ή να αποκτήσουν δημοτικότητα. Ωστόσο, η έλλειψη γνήσιας ενσυναίσθησης και η τάση τους να εκμεταλλεύονται τους άλλους μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε συγκρούσεις και έλλειψη ομαδικής συνοχής.
Ψυχική υγεία: Με την πάροδο του χρόνου, οι κοινωνικο ναρκισσιστές μπορεί να αγωνίζονται με την ψυχική τους υγεία. Μπορεί να υποφέρουν από εναλλαγές της διάθεσης, αισθήματα κενού και ανασφάλεια αν δε λαμβάνουν τον έπαινο και την αναγνώριση που επιδιώκουν. Επιπλέον, μπορεί να παλεύουν με άλλες διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως το άγχος ή η κατάθλιψη.
Συνοψίζοντας, οι επιπτώσεις του κοινωνικού ναρκισσισμού στις σχέσεις και τη συνολική λειτουργικότητα μπορεί να είναι ευρείες και σοβαρές, οδηγώντας συχνά σε έναν κύκλο τεταμένων σχέσεων και συναισθηματικής δυσφορίας.
Διαχείριση Κοινωνικού Ναρκισσισμού
Η διαχείριση του κοινωνικού ναρκισσισμού μπορεί να είναι μια πρόκληση, αλλά υπάρχουν μερικές στρατηγικές που μπορεί να βοηθήσουν:
- Θέσπιση ορίων: Είναι σημαντικό να θέσετε σαφή όρια με έναν κοινωνικό ναρκισσιστή. Συχνά αναζητούν συνεχή επιβεβαίωση και μπορεί να προσπαθήσουν να χειραγωγήσουν τους άλλους για να τη λάβουν. Ο καθορισμός ορίων μπορεί να βοηθήσει στην προστασία της δικής σας ψυχικής και συναισθηματικής ευημερίας.
- Επαγγελματική βοήθεια: Η ψυχοθεραπεία, ιδιαίτερα η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), μπορεί να είναι χρήσιμη στη διαχείριση του κοινωνικού ναρκισσισμού. Η CBT μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αναγνωρίσουν επιβλαβή μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς και να αναπτύξουν πιο υγιείς τρόπους να σχετίζονται με τους άλλους.
- Ψυχοεκπαίδευση: Η εκμάθηση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με τον ναρκισσισμό μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα τις συμπεριφορές και τα κίνητρα ενός κοινωνικού ναρκισσιστή. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να αντιδράσετε πιο αποτελεσματικά στις συμπεριφορές τους.
- Προώθηση της ενσυναίσθησης: Ενθαρρύνετε το άτομο με κοινωνικό ναρκισσισμό να αναπτύξει γνήσια ενσυναίσθηση. Μπορεί να μην αντιλαμβάνονται πώς οι πράξεις τους επηρεάζουν τους άλλους. Η επισήμανση αυτού του γεγονότος μπορεί να αποτελέσει ένα βήμα προς την αλλαγή.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτές οι στρατηγικές δεν αποτελούν εγγύηση και το άτομο πρέπει να είναι πρόθυμο να αναγνωρίσει τη συμπεριφορά του και να ζητήσει βοήθεια. Σε σοβαρές περιπτώσεις, μπορεί να είναι απαραίτητο να εξετάσετε το ενδεχόμενο να τερματίσετε τη σχέση για να προστατεύσετε τη δική σας ευημερία.
Προκλήσεις στη θεραπεία
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η θεραπεία του κοινωνικού ναρκισσισμού συχνά παρουσιάζει ένα μοναδικό σύνολο προκλήσεων.
Οι κοινωνικοί ναρκισσιστές είναι συνήθως εξαιρετικά συνειδητοποιημένοι ως προς την εικόνα τους και δίνουν μεγάλη αξία στο θαυμασμό και την έγκριση των άλλων. Η ταυτότητα και η αυτοεκτίμησή τους είναι βαθιά συνδεδεμένες με την αντίληψη ότι είναι στοργικοί, αλτρουιστές και κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι. Έτσι, η παραδοχή της ανάγκης για θεραπεία και η αναγνώριση τυχόν αρνητικών πτυχών της συμπεριφοράς τους μπορεί να είναι μια εξαιρετικά απειλητική προοπτική. Αυτό συχνά οδηγεί σε αντίσταση στη θεραπεία, δεδομένου ότι μπορεί να φοβούνται ότι θα μπορούσε να αμαυρώσει την καλοφτιαγμένη εικόνα τους.
Επιπλέον, οι κοινωνικοί ναρκισσιστές συχνά διαπρέπουν στο να παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως “πρότυπο ασθενή” ή ως “άτομο της κοινότητας”, περιπλέκοντας περαιτέρω τη θεραπευτική διαδικασία. Μπορεί να χειραγωγούν τη θεραπευτική σχέση για να λάβουν έπαινο και επικύρωση από τον θεραπευτή, αντί να εργάζονται πραγματικά για να αλλάξουν τα προβληματικά πρότυπα συμπεριφοράς τους.
Τέλος, ακόμη και όταν συμμετέχουν στη θεραπεία, μπορεί να δυσκολεύονται να εσωτερικεύσουν πραγματικά την ανατροφοδότηση ή να εφαρμόσουν αλλαγές στη συμπεριφορά τους λόγω της βαθιά ριζωμένης φύσης των δομών της ναρκισσιστικής προσωπικότητας. Αντ’ αυτού, μπορεί να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους μόνο επιφανειακά για να “κρατήσουν τα προσχήματα” χωρίς πραγματική, εγγενή αλλαγή.
Έτσι, ο θεραπευτής πρέπει να έχει επίγνωση αυτών των προκλήσεων και να προσεγγίζει τη θεραπεία με προσοχή, προσέχοντας να μην ενισχύει τις ναρκισσιστικές συμπεριφορές, ενθαρρύνοντας παράλληλα σταδιακά την αυτοκριτική, την ενσυναίσθηση και τη γνήσια αλλαγή συμπεριφοράς.
Ιστορική αναδρομή και μελλοντικές προοπτικές
Ο κοινωνικός ναρκισσισμός, όπως και πολλά άλλα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, έχει πλούσια ιστορία στον τομέα της ψυχολογίας, με μελετητές που χρονολογούνται από τον Σίγκμουντ Φρόιντ να ασχολούνται με διάφορες πτυχές του ναρκισσισμού. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα αναδύθηκε στη βιβλιογραφία η έννοια του κοινωνικού ναρκισσισμού, ως μια οντότητα που διαφέρει από τον μεγαλοπρεπή ή φανερό ναρκισσισμό.
Ο όρος ” κοινωνικός ναρκισσισμός” επινοήθηκε από τους Gebauer et al. το 2012, αναγνωρίζοντας τα άτομα που επιδιώκουν τον θαυμασμό όχι για τις ατομικές τους ιδιότητες, αλλά μάλλον για τη θεωρούμενη συνεισφορά τους στους άλλους και στην κοινότητα γενικότερα. Τα άτομα αυτά αναλαμβάνουν ρόλους που τους επιτρέπουν να φαίνονται ως δοτικοί ή βοηθητικοί και κερδίζουν τον θαυμασμό και την επικύρωση μέσω αυτών των μέσων.
Όσον αφορά στις μελλοντικές προοπτικές, η έννοια του κοινωνικού ναρκισσισμού προσφέρει συναρπαστικούς δρόμους για την έρευνα και την κλινική πρακτική. Αμφισβητεί τη στερεοτυπική εικόνα του ναρκισσισμού ως πάντα φανερού, μεγαλοπρεπούς και εγωκεντρικού. Ενθαρρύνει επίσης τους κλινικούς γιατρούς και τους ερευνητές να εξετάσουν τις πιο διακριτικές και συγκαλυμμένες μορφές ναρκισσιστικής συμπεριφοράς, όπως αυτές που παρατηρούνται στους κοινωνικούς ναρκισσιστές.
Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να αποσαφηνιστούν οι αναπτυξιακοί παράγοντες που συμβάλλουν στον κοινοτικό ναρκισσισμό και πώς μπορεί να διαφέρουν από εκείνους που εμπλέκονται σε άλλες μορφές ναρκισσισμού. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η εστίαση στην ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών θεραπείας προσαρμοσμένων στις ειδικές προκλήσεις του κοινωνικού ναρκισσισμού.
