Τι είναι η Διαταραχή Αποθησαύρισης;
Η Διαταραχή Αποθησαύρισης είναι μια ψυχιατρική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την επίμονη δυσκολία ενός ατόμου να πετάξει ή να αποχωριστεί τα υπάρχοντά του λόγω της υποτιθέμενης ανάγκης να τα σώσει. Ένα άτομο με διαταραχή αποθησαύρισης βιώνει άγχος στη σκέψη να ξεφορτωθεί αντικείμενα, ανεξάρτητα από την πραγματική τους αξία.
Η συσσώρευση αντικειμένων στους χώρους διαβίωσης του ατόμου μπορεί να εμποδίσει τη χρήση των χώρων και να οδηγήσει σε σημαντική ακαταστασία. Οι συμπεριφορές αποθησαυρισμού είναι συχνά επιβλαβείς, προκαλώντας δυσφορία ή προβλήματα στις καθημερινές δραστηριότητες, στις προσωπικές σχέσεις και στη συνολική ποιότητα ζωής.
Είναι σημαντικό να διακρίνουμε τη διαταραχή αποθησαύρισης από την πρακτική της συλλογής. Οι συλλέκτες γενικά οργανώνουν τα αντικείμενά τους και χαίρονται με την επίδειξή τους, ενώ τα άτομα με διαταραχή αποθησαύρισης συνήθως βιώνουν τους χώρους διαβίωσής τους ως ακατάστατους ή χαοτικούς, γεγονός που προκαλεί έντονο άγχος.
Διαγνωστικά κριτήρια της Διαταραχής Αποθησαύρισης
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, Πέμπτη Έκδοση (DSM-5), η διάγνωση της Διαταραχής Αποθησαύρισης βασίζεται στα ακόλουθα κριτήρια:
A. Επίμονη δυσκολία απόρριψης ή αποχωρισμού από τα υπάρχοντα, ανεξάρτητα από την πραγματική τους αξία.
B. Η δυσκολία αυτή οφείλεται σε μια αντιληπτή ανάγκη διάσωσης των αντικειμένων και σε άγχος που συνδέεται με την απόρριψή τους.
C. Η δυσκολία απόρριψης αντικειμένων έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση αντικειμένων που συμφορούν και γεμίζουν τους ενεργούς χώρους διαβίωσης και θέτουν σε ουσιαστικό κίνδυνο την προβλεπόμενη χρήση τους. Εάν οι χώροι διαβίωσης είναι τακτοποιημένοι, αυτό οφείλεται μόνο στις παρεμβάσεις τρίτων (π.χ. μέλη της οικογένειας, καθαρίστριες, αρχές).
D. Η συσσώρευση προκαλεί κλινικά σημαντική δυσφορία ή έκπτωση σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας (συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης ασφαλούς περιβάλλοντος για τον εαυτό του και τους άλλους).
E. Η συσσώρευση δεν αποδίδεται σε άλλη ιατρική κατάσταση (π.χ. εγκεφαλική βλάβη, εγκεφαλική και αγγειακή νόσος, σύνδρομο Prader-Willi).
F. Η συσσώρευση δεν εξηγείται καλύτερα από τα συμπτώματα άλλης ψυχικής διαταραχής (π.χ. ιδεοληψίες σε ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μειωμένη ενέργεια σε μείζονα καταθλιπτική διαταραχή, παραισθήσεις σε σχιζοφρένεια ή άλλη ψυχωτική διαταραχή, γνωστικά ελλείμματα σε μείζονα νευρογνωστική διαταραχή, περιορισμένα ενδιαφέροντα σε διαταραχή του φάσματος του αυτισμού).
Προσδιοριστής:
Με υπερβολική απόκτηση: Εάν η δυσκολία απόρριψης αντικειμένων συνοδεύεται από υπερβολική απόκτηση αντικειμένων που δεν χρειάζονται ή για τα οποία δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι αυτή η περίληψη των κριτηρίων έχει μόνο ενημερωτικό χαρακτήρα. Για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, θα πρέπει κανείς να ανατρέξει απευθείας στο DSM-5.
Επιπλέον, η διάγνωση της Διαταραχής Hoarding, ή οποιασδήποτε διαταραχής ψυχικής υγείας, θα πρέπει πάντα να γίνεται από εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Επίδραση της διαταραχής αποθησαύρισης στις σκέψεις, τα συναισθήματα, την καθημερινή ζωή
Η διαταραχή αποθησαύρισης επηρεάζει σημαντικά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και την καθημερινή ζωή του ατόμου.
Στο επίπεδο των σκέψεων, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή έχουν συχνά εμμονικές ιδέες και πεποιθήσεις που σχετίζονται με τα υπάρχοντά τους, συμπεριλαμβανομένου ενός έντονου φόβου για την απώλεια αντικειμένων που πιστεύουν ότι μπορεί να είναι χρήσιμα ή πολύτιμα στο μέλλον, ή μια ισχυρή αίσθηση συναισθηματικής προσκόλλησης στα υπάρχοντά τους.
Συναισθηματικά, η αποθησαύριση μπορεί να οδηγήσει σε ένα ευρύ φάσμα οδυνηρών συναισθημάτων. Η σκέψη της απόρριψης αντικειμένων μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος, θλίψη ή ακόμη και θυμό. Η διαταραχή μπορεί επίσης να προκαλέσει συναισθήματα αμηχανίας, ενοχής ή ντροπής, τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση, καθώς τα άτομα μπορεί να αποφεύγουν να προσκαλούν άλλους στο σπίτι τους λόγω της ακαταστασίας.
Όσον αφορά στην καθημερινή ζωή, η αποθησαύριση μπορεί να παρεμποδίσει σημαντικά τη φυσιολογική λειτουργία. Η συσσωρευμένη ακαταστασία συχνά δυσχεραίνει τη χρήση των χώρων διαβίωσης για τον προορισμό τους, με κρεβάτια στα οποία δεν μπορεί να κοιμηθεί κανείς ή κουζίνες που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για μαγείρεμα. Μπορεί επίσης να δημιουργήσει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων παραπατήματος, των κινδύνων πυρκαγιάς και των πιθανών μολύνσεων από παράσιτα. Επιπλέον, η αποθησαύριση μπορεί να επιβαρύνει τις προσωπικές σχέσεις και να οδηγήσει σε συγκρούσεις με μέλη της οικογένειας ή γείτονες, ιδίως όταν η συμπεριφορά αποθησαύρισης καταπατά κοινόχρηστους χώρους.
Παράγοντες κινδύνου της Διαταραχής Αποθησαύρισης
Οι παράγοντες κινδύνου για τη διαταραχή αποθησαύρισης είναι πολύπλευροι, και ενώ οι στρατηγικές πρόληψης μπορεί να είναι δύσκολες, ωστόσο υπάρχουν.
Παράγοντες κινδύνου:
Οικογενειακό ιστορικό και γενετική: Φαίνεται να υπάρχει ισχυρή γενετική σύνδεση, καθώς η διαταραχή αποθησαύρισης είναι πιο συχνή σε άτομα τα οποία έχουν κάποιο μέλος στην οικογένεια που εμφανίζει αυτή τη διαταραχή.
Προσωπικότητα: Πολλά άτομα που έχουν διαγνωστεί με διαταραχή αποθησαύρισης παρουσιάζουν επίσης χαρακτηριστικά ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής της προσωπικότητας, όπως τελειομανία, αναποφασιστικότητα και ενασχόληση με τις λεπτομέρειες.
Ηλικία: Η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά συνήθως ξεκινά γύρω στην εφηβεία και μπορεί να επιδεινώνεται προοδευτικά με την ηλικία.
Γεγονότα της ζωής: Ορισμένοι άνθρωποι αναπτύσσουν τάσεις αποθησαυρισμού μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ένα διαζύγιο ή μια έξωση.
Συνυπάρχουσες καταστάσεις ψυχικής υγείας: Η διαταραχή αποθησαύρισης εμφανίζεται συχνά παράλληλα με άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη, οι αγχώδεις διαταραχές, η ΔΕΠΥ ή η μετατραυματική διαταραχή.
Στρατηγικές πρόληψης της Διαταραχής Αποθησαύρισης
Έγκαιρη παρέμβαση: Εάν τα σημάδια εντοπιστούν νωρίς, ιδίως σε παιδιά ή εφήβους, θα μπορούσε να είναι επωφελές να γίνει μία εκτίμηση της ψυχικής υγείας το συντομότερο δυνατό.
Θεραπεία και συμβουλευτική: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τις συμπεριφορές τους και να εκπαιδευτούν σε πιο υγιείς μηχανισμούς αντιμετώπισης. Η οικογενειακή θεραπεία μπορεί επίσης να είναι ευεργετική.
Εκπαίδευση σε δεξιότητες οργάνωσης: Η εκμάθηση και η εφαρμογή βασικών δεξιοτήτων οργάνωσης και λήψης αποφάσεων μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να διατηρήσουν ένα υγιέστερο περιβάλλον διαβίωσης.
Τεχνικές διαχείρισης του άγχους: Δεδομένου ότι τα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής μπορούν να πυροδοτήσουν συμπεριφορές αποθησαύρισης, η εκμάθηση υγιών τρόπων αντιμετώπισης του στρες, όπως μέσω της ενσυνειδητότητας, των τεχνικών χαλάρωσης ή της σωματικής δραστηριότητας, μπορεί να είναι ευεργετική.
Τακτικός έλεγχος: Οι τακτικές συναντήσεις με επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν στην παρακολούθηση της προόδου του ατόμου και στην έγκαιρη αντιμετώπιση πιθανών υποτροπών.
Τρέχουσες επιλογές θεραπείας
Η αποτελεσματική θεραπεία για τη διαταραχή της αποθησαύρισης συχνά περιλαμβάνει ένα συνδυασμό ψυχοθεραπείας, ψυχοεκπαίδευσης και μερικές φορές φαρμακευτικής αγωγής:
- Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Η κύρια θεραπεία για τη διαταραχή αποθησαύρισης είναι η CBT. Η γνωστική συνιστώσα βοηθά τα άτομα να εντοπίσουν και να αμφισβητήσουν τις σκέψεις που οδηγούν σε συμπεριφορές αποθησαύρισης και η συμπεριφορική συνιστώσα βοηθά τα άτομα να βελτιώσουν τις δεξιότητες λήψης αποφάσεων και οργάνωσης. Η CBT για την αποθησαύριση περιλαμβάνει τυπικά την έκθεση στην απόσυρση αντικειμένων και την αποχή από την απόκτηση νέων αντικειμένων, ώστε να μειωθεί η αγωνία και το άγχος που προκαλούν αυτές οι δραστηριότητες.
- Ομαδική θεραπεία: Ορισμένα άτομα μπορεί να ωφεληθούν από τη συμμετοχή σε ομαδική θεραπεία ή ομάδες υποστήριξης για την αποθησαύριση. Αυτό μπορεί να προσφέρει μια αίσθηση κοινότητας, να μειώσει τα συναισθήματα απομόνωσης και να επιτρέψει στα άτομα να μάθουν από τις εμπειρίες και τις στρατηγικές αντιμετώπισης των άλλων.
- Οικογενειακή θεραπεία: Επειδή η αποθησαύριση μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη δυναμική της οικογένειας, η οικογενειακή θεραπεία μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο μέρος της θεραπείας. Αυτή μπορεί να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας να κατανοήσουν τη διαταραχή και να μάθουν αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας και υποστήριξης του αγαπημένου τους προσώπου.
- Φαρμακευτική αγωγή: Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένη φαρμακευτική αγωγή για τη θεραπεία της διαταραχής αποθησαύρισης, ορισμένα άτομα μπορεί να βρουν ανακούφιση από τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα (συγκεκριμένα από τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης ή SSRI), ειδικά αν αντιμετωπίζουν συνυπάρχουσες διαταραχές όπως η κατάθλιψη ή το άγχος.
- Επισκέψεις κατ’ οίκον: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας ενδέχεται να πραγματοποιήσουν επισκέψεις στο σπίτι για να κατανοήσουν καλύτερα την κατάσταση διαβίωσης του ατόμου και να βοηθήσουν στη διαδικασία αποσυμφόρησης.
- Εκπαίδευση δεξιοτήτων: Η διδασκαλία των ατόμων σε βασικές δεξιότητες οργάνωσης και λήψης αποφάσεων μπορεί επίσης να αποτελέσει σημαντική πτυχή της θεραπείας.
Αυτές οι θεραπευτικές επιλογές μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές, αλλά είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πρόοδος μπορεί να είναι αργή και το άτομο πρέπει να είναι πρόθυμο να συμμετάσχει στη θεραπευτική διαδικασία. Είναι επίσης σύνηθες για τα άτομα με διαταραχή αποθησαύρισης να παλινδρομούν, οπότε η μακροχρόνια θεραπεία είναι συχνά απαραίτητη.
Επιπτώσεις της ηλικίας, του φύλου και του πολιτιστικού υποβάθρου
Η διαταραχή αποθησαύρισης μπορεί να επηρεάσει άτομα όλων των ηλικιών, φυλών και πολιτισμικών καταβολών, αν και οι συγκεκριμένες εκδηλώσεις και αντιλήψεις της διαταραχής μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με αυτούς τους παράγοντες.
Ηλικία: Ενώ οι συμπεριφορές αποθησαύρισης μπορεί να αρχίσουν στην πρώιμη εφηβεία, συνήθως γίνονται πιο προβληματικές στη μέση ηλικία. Τα συμπτώματα συχνά εξελίσσονται με την ηλικία και, χωρίς παρέμβαση, μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντική δυσλειτουργία στην τρίτη ηλικία. Τα ηλικιωμένα άτομα μπορεί να αντιμετωπίζουν πρόσθετους κινδύνους, όπως αυξημένους κινδύνους πτώσης, δυσκολία στην κινητικότητα και πιθανή έξωση ή εισαγωγή σε ιδρύματα φροντίδας.
Φυλή και εθνικότητα: Υπάρχουν περιορισμένες έρευνες που εξετάζουν την επίδραση της φυλής και της εθνικότητας στη διαταραχή αποθησαύρισης. Ορισμένες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα συμπτώματα αποθησαυρισμού μπορεί να είναι εξίσου κοινά σε διάφορες φυλετικές και εθνικές ομάδες, αλλά οι διαφορές στα πολιτισμικά πρότυπα και τις αντιλήψεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αναφορά, την κατανόηση και τη θεραπεία της διαταραχής. Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα στον τομέα αυτό.
Πολιτιστικό υπόβαθρο: Τα πολιτισμικά πρότυπα μπορούν να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη του τι συνιστά “φυσιολογική” έναντι της “υπερβολικής” συσσώρευσης αντικειμένων. Για παράδειγμα, σε πολιτισμούς ή ιστορικές περιόδους που χαρακτηρίζονται από έλλειψη ή φτώχεια, η συλλογή και η αποταμίευση αντικειμένων μπορεί να θεωρείται αρετή ή απαραίτητη συμπεριφορά επιβίωσης, ενώ σε πολιτισμούς που χαρακτηρίζονται από καταναλωτισμό και αφθονία, μια τέτοια συμπεριφορά είναι πιθανότερο να θεωρείται διαταραχή. Η κατανόηση αυτών των πολιτισμικών αποχρώσεων είναι σημαντική για τη διάγνωση και τη θεραπεία της διαταραχής της αποθησαύρισης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το στίγμα γύρω από τις διαταραχές της ψυχικής υγείας σε ορισμένους πολιτισμούς μπορεί να επηρεάσει την προθυμία των ατόμων να αναζητήσουν βοήθεια για τις συμπεριφορές αποθησαύρισης.
Προκλήσεις και Υποστήριξη απο την Οικογένεια και την Κοινότητα
Η διαταραχή αποθησαύρισης θέτει σημαντικές προκλήσεις όχι μόνο για τα άτομα που πλήττονται από τη διαταραχή, αλλά και για τα μέλη της οικογένειάς τους και την ευρύτερη κοινότητα.
Για τα μέλη της οικογένειας που ζουν με κάποιον που εκδηλώνει διαταραχή αποθησαύρισης, το περιβάλλον του σπιτιού μπορεί να γίνει σωματικά και συναισθηματικά δυσβάσταχτο. Μπορεί να είναι δύσκολο να καταλάβουν γιατί το άτομο δεν μπορεί απλώς να ξεφορτωθεί τα περιττά αντικείμενα, με επακόλουθο την απογοήτευση, το θυμό και τις τεταμένες σχέσεις.
Η ευρύτερη κοινότητα μπορεί επίσης να επηρεαστεί, ειδικά σε περιπτώσεις όπου η αποθησαύριση οδηγεί σε ανθυγιεινές συνθήκες που προσελκύουν παράσιτα ή δημιουργούν κινδύνους πυρκαγιάς. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει εντάσεις μεταξύ του ατόμου και των γειτόνων ή των ιδιοκτητών, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε νομική παρέμβαση.
Η υποστήριξη για τα άτομα με διαταραχή αποθησαύρισης και τις οικογένειές τους μπορεί να λάβει διάφορες μορφές:
- Θεραπευτική παρέμβαση: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) είναι συχνά η πρώτη γραμμή θεραπείας για τη διαταραχή αποθησαύρισης. Μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να κατανοήσουν τα μοτίβα σκέψης τους και να αναπτύξουν υγιέστερες συμπεριφορές.
- Ομάδες υποστήριξης: Οι διαδικτυακές και προσωπικές ομάδες υποστήριξης παρέχουν έναν ασφαλή χώρο για τα άτομα και τις οικογένειές τους να μοιραστούν εμπειρίες και στρατηγικές αντιμετώπισης.
- Επαγγελματίες οργανωτές: Οι επαγγελματίες που έχουν εκπαιδευτεί στην αντιμετώπιση της διαταραχής αποθησαύρισης μπορούν να παρέχουν πρακτική βοήθεια στην αποσυμφόρηση και την οργάνωση του σπιτιού.
- Κοινωνικές υπηρεσίες: Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κοινωνικές υπηρεσίες μπορεί να είναι σε θέση να παράσχουν βοήθεια, ιδίως σε σοβαρές περιπτώσεις που επηρεάζουν την ασφάλεια και την ευημερία του ατόμου ή άλλων.
- Κοινοτική εκπαίδευση: Οι οργανισμοί δημόσιας υγείας και οι κοινοτικές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση σχετικά με τη διαταραχή της αποθησαύρισης, στη μείωση του στίγματος και στην παροχή πόρων για τα άτομα και τις οικογένειες που πλήττονται από την πάθηση.
Να θυμάστε ότι η κατάσταση κάθε ατόμου είναι μοναδική και οι πιο αποτελεσματικές μορφές υποστήριξης θα εξαρτηθούν από τις συγκεκριμένες συνθήκες και ανάγκες του ατόμου και της οικογένειάς του.
Ιστορική αναδρομή και μελλοντικές προοπτικές
Η αποθησαύριση, ως έννοια, έχει αναγνωριστεί σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας και συχνά συνδέεται με φιλάργυρες ή εκκεντρικές συμπεριφορές. Ωστόσο, μόλις τον 20ό αιώνα η συμπεριφορά αυτή άρχισε να μελετάται ως πιθανό ψυχολογικό ζήτημα και μόλις τον 21ο αιώνα αναγνωρίστηκε ως ξεχωριστή διαταραχή.
Ιστορικά, η αποθησαύριση συχνά παρεξηγούνταν ως σύμπτωμα ψυχαναγκαστικής διαταραχής (ΙΨΔ) ή απλώς ως επιλογή τρόπου ζωής που υποδηλώνει τεμπελιά ή κακή υγιεινή. Μόλις το 2013, με τη δημοσίευση της πέμπτης έκδοσης του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5), η αποθησαύριση ταξινομήθηκε επίσημα ως ξεχωριστή διαταραχή, διακριτή από την ΙΨΔ. Αυτό αποτέλεσε σημαντική εξέλιξη για την κατανόηση και τη θεραπεία της πάθησης, καθώς επέτρεψε πιο στοχευμένη έρευνα και παρεμβάσεις.
Κοιτάζοντας μπροστά, η αναγνώριση της αποθησαύρισης ως μοναδικής διαταραχής ανοίγει την πόρτα για πιο συγκεκριμένες και αποτελεσματικές θεραπείες. Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη για την καλύτερη κατανόηση των νευρολογικών και γενετικών παραγόντων που συμβάλλουν στη διαταραχή αποθησαύρισης, καθώς και των πιο αποτελεσματικών στρατηγικών για τη θεραπεία και τη διαχείριση. Δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση στην έγκαιρη παρέμβαση, την ευαισθητοποίηση της δημόσιας υγείας και την υποστήριξη της κοινότητας για να βοηθηθούν όσοι πλήττονται από τη διαταραχή αποθησαύρισης.
