Στο χώρο της ψυχολογίας, λίγες έννοιες είναι τόσο παρεξηγημένες όσο ο ναρκισσισμός και η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD). Η γραμμή μεταξύ αυτών των δύο συχνά θολώνει, οδηγώντας σε ευρέως διαδεδομένους μύθους και παρανοήσεις. Αυτό το άρθρο έχει ως στόχο να αναλύσει ορισμένους από αυτούς τους μύθους και να ρίξει φως στις αλήθειες σχετικά με τον ναρκισσισμό και την NPD!
Μύθος 1: Ο ναρκισσισμός και η Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι το ίδιο
Αλήθεια: Αν και ο ναρκισσισμός και η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) σχετίζονται, δεν είναι το ίδιο. Ο ναρκισσισμός είναι ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που όλοι διαθέτουμε σε κάποιο βαθμό, το οποίο περιλαμβάνει την αυτοεκτίμηση και την επιθυμία να αναγνωρίζεται κανείς για τα επιτεύγματά του. Αυτές οι ιδιότητες, εντός υγιών ορίων, συμβάλλουν στην υγιή αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση ενός ατόμου.
Η NPD, από την άλλη πλευρά, είναι μια διαταραχή της ψυχικής υγείας που χαρακτηρίζεται από μια υπερβολική μορφή ναρκισσισμού. Χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων, από επίμονα μοτίβα μεγαλομανίας, λαχτάρα για θαυμασμό και σοβαρή έλλειψη ενσυναίσθησης. Τα άτομα με NPD έχουν συχνά μια διογκωμένη αίσθηση της δικής τους σπουδαιότητας, αγνοούν τα συναισθήματα των άλλων και διακατέχονται από μια έντονη ανάγκη για προσοχή κι επιβεβαίωση.
Επομένως, ενώ η NPD χαρακτηρίζεται σίγουρα από αυξημένο ναρκισσισμό, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι δεν πληρούν όλα τα άτομα που εμφανίζουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά τα κλινικά κριτήρια της NPD. Ο ναρκισσισμός γίνεται NPD όταν αυτά τα χαρακτηριστικά είναι διάχυτα, επίμονα και παρεμβαίνουν σημαντικά στη ζωή του ατόμου. Η διάγνωση της NPD μπορεί να γίνει μόνο από εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Μύθος 2: Οι ναρκισσιστές είναι γεμάτοι αυτοαγάπη
Αλήθεια: Με την πρώτη ματιά, οι ναρκισσιστές μπορεί να δείχνουν ότι αγαπούν υπερβολικά τον εαυτό τους. Όμως, μια βαθύτερη προσέγγιση αποκαλύπτει μια πιο σύνθετη εικόνα. Ο ναρκισσισμός, ιδιαίτερα όταν φτάνει στα επίπεδα που παρατηρούνται στην NPD, έχει να κάνει λιγότερο με την αυθεντική αυτοαγάπη και περισσότερο με μια εύθραυστη εικόνα του εαυτού, που συχνά αντισταθμίζεται από μεγαλομανία και μια αδιάκοπη ανάγκη για επιβεβαίωση από τους άλλους.
Πράγματι, πίσω από την πρόσοψη της αυτοπεποίθησης και της ανωτερότητας κρύβεται συχνά ένα ευάλωτο εγώ που εξαρτάται από την εξωτερική αναγνώριση. Η αυτοεκτίμησή τους εξαρτάται από το να θεωρούνται οι καλύτεροι και να επιβεβαιώνεται η ανωτερότητά τους. Αυτό απέχει πολύ από την αυτοαγάπη, η οποία έχει να κάνει με την αποδοχή του εαυτού μας, με όλα του τα ελαττώματα, και με το να είμαστε ικανοποιημένοι με αυτό που είμαστε… χωρίς να χρειάζεται να αποδείξουμε την αξία μας ή να αναζητήσουμε εξωτερική επιβεβαίωση.
Έτσι, ενώ οι ναρκισσιστές μπορεί να φαίνεται ότι ξεχειλίζουν από αυτοαγάπη, η αυτοεκτίμησή τους είναι ασταθής κι εξαρτώμενη από τις απόψεις των άλλων, γεγονός που την καθιστά αρκετά διαφορετική από την αυθεντική αυτοαγάπη.
Μύθος 3: Οι ναρκισσιστές έχουν πάντα αυτοπεποίθηση και είναι χαρισματικοί
Αλήθεια: Ενώ οι ναρκισσιστές συχνά προβάλλουν μια εικόνα αυτοπεποίθησης και χαρισματικότητας, αυτός δεν είναι πάντα ο πραγματικός τους εαυτός. Ο εξωτερικός τους κομπασμός συχνά κρύβει βαθιές ανασφάλειες και μια εύθραυστη αίσθηση αυτοεκτίμησης. Η γοητεία και η διεκδικητικότητά τους μπορεί να είναι δελεαστικές, αλλά συνήθως πρόκειται για εργαλεία που χρησιμοποιούνται για να κερδίσουν το θαυμασμό και την επιβεβαίωση που αποζητούν.
Οι ναρκισσιστές συνήθως απασχολούνται με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας και δύναμης και η φαινομενική αυτοπεποίθησή τους συχνά πηγάζει από αυτές τις μεγαλειώδεις ψευδαισθήσεις. Το χάρισμά τους είναι συνήθως ένα μέσο για ένα σκοπό, που τους βοηθά να χειραγωγούν καταστάσεις προς όφελός τους και να εξασφαλίζουν ότι παραμένουν στο επίκεντρο της προσοχής.
Κάτω από τη φαινομενικά ακλόνητη αυτοπεποίθηση, πολλοί ναρκισσιστές τρέφουν φόβους μήπως εκτεθούν ως απατεώνες ή μήπως θεωρηθούν λιγότερο από τέλειοι. Η ανάγκη τους για συνεχή επιβεβαίωση αποκαλύπτει μια λιγότερο σίγουρη αίσθηση του εαυτού τους. Έτσι, ενώ οι ναρκισσιστές μπορεί να παρουσιάζουν μια άκρως δυναμική και χαρισματική εξωτερική εικόνα, αυτή συχνά κρύβει μια πιο σύνθετη και λιγότερο σίγουρη για τον εαυτό τους πραγματικότητα.
Μύθος 4: Οι ναρκισσιστές είναι συνειδητά χειριστικοί
Αλήθεια: Αν και είναι αλήθεια ότι η ναρκισσιστική συμπεριφορά οδηγεί συχνά σε χειραγώγηση, δεν είναι πάντα μια συνειδητή ή σκόπιμη διαδικασία. Πολλοί ναρκισσιστές δεν έχουν επίγνωση των χειριστικών τους τάσεων, καθώς οι πράξεις αυτές συχνά προέρχονται από βαθιά ριζωμένες ανασφάλειες και μηχανισμούς άμυνας παρά από υπολογισμένες στρατηγικές.
Μια μελέτη των Back et al., που δημοσιεύθηκε στο Journal of Personality and Social Psychology, διαπίστωσε ότι τα ναρκισσιστικά άτομα χρησιμοποιούν συχνά τη γοητεία και την κολακεία για να κερδίσουν δημοτικότητα και κύρος, αλλά αυτές οι συμπεριφορές είναι συχνά αυτόματες και όχι σκόπιμοι χειρισμοί.
Αυτό βέβαια, δεν απαλλάσσει τους ναρκισσιστές από την ευθύνη για τις πράξεις τους, αλλά η κατανόηση αυτού του γεγονότος μπορεί να βοηθήσει στην αποσαφήνιση των κινήτρων τους και να βοηθήσει στις στρατηγικές αντιμετώπισής τους. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι πολλοί ναρκισσιστές υποφέρουν, συχνά παγιδευμένοι σε μοτίβα συμπεριφοράς που μπορεί να είναι δύσκολο να αλλάξουν χωρίς επαγγελματική βοήθεια. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να υπομένουμε οποιαδήποτε χειριστική και κακοποιητική συμπεριφορά.
Μύθος 5: Η Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί
Αλήθεια: Είναι μια κοινή παρανόηση ότι η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD) δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί. Παρά τις προκλήσεις που συνδέονται με την εν λόγω διαταραχή, όπως η έλλειψη αυτοεπίγνωσης και η αντίσταση στην αλλαγή, δεν είναι μη θεραπεύσιμη.
Μια ερευνητική μελέτη που διεξήχθη από τους Ronningstam και Weinberg, η οποία δημοσιεύθηκε στο Journal of Clinical Psychology, δείχνει ότι ορισμένες μορφές θεραπείας, ιδίως η ψυχαναλυτική και η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), μπορούν πράγματι να είναι αποτελεσματικές στη θεραπεία της NPD. Οι προσεγγίσεις αυτές αποσκοπούν στην ενίσχυση της αυτογνωσίας, στην τροποποίηση δυσλειτουργικών συμπεριφορών και μοτίβων σκέψης και στην προώθηση μιας πιο προσαρμοστικής διαπροσωπικής λειτουργίας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πρόοδος της θεραπείας μπορεί να είναι σταδιακή κι απαιτεί επίμονη θεραπευτική προσπάθεια, δέσμευση του ασθενούς κι ένα ασφαλές θεραπευτικό περιβάλλον που προάγει την κατανόηση και την αλλαγή. Αν και η θεραπεία της NPD είναι πολύπλοκη, δεν είναι ένα ακατόρθωτο έργο.
Μύθος 6: Λίγη επιπλέον αγάπη και υπομονή μπορούν να αλλάξουν έναν ναρκισσιστή
Αλήθεια: Αυτή η πεποίθηση βασίζεται σε μια συμπονετική προσέγγιση, αλλά δυστυχώς, υπεραπλουστεύει την πολυπλοκότητα του ναρκισσισμού. Οι ναρκισσιστές συχνά παλεύουν με βαθιά ριζωμένες ανασφάλειες και προβλήματα αυτοεκτίμησης που δεν μπορούν να διορθωθούν απλά με στοργή ή υπομονή.
Όπως περιγράφεται σε μια μελέτη των Campbell και Foster, που δημοσιεύθηκε στο Psychological Inquiry, ο ναρκισσισμός είναι μια πολυδιάστατη δομή που συχνά υποστηρίζεται από μια εύθραυστη αυτοεκτίμηση και μια συνεχή ανάγκη για επιβεβαίωση. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη κι αν υπάρχουν καλές προθέσεις, η εξωτερική επικύρωση μέσω της αγάπης και της υπομονής μπορεί απλώς να ενισχύσει τις ναρκισσιστικές τάσεις αντί να αντιμετωπίσει τα υποκείμενα ζητήματα.
Στην πραγματικότητα, απαιτείται κατά κανόνα επαγγελματική βοήθεια από επαγγελματία ψυχικής υγείας για να μπορέσει ένα άτομο με ναρκισσιστικές τάσεις να υποκινήσει ουσιαστικές και διαρκείς αλλαγές.
Επομένως, ενώ η συμπόνια και η κατανόηση είναι απαραίτητες, είναι εξίσου σημαντικό να ενθαρρύνετε την επαγγελματική παρέμβαση, να θέτετε υγιή όρια και να προστατεύετε πρώτα από όλα τη δική σας συναισθηματική ευημερία.
Μύθος 7: Οι ναρκισσιστές γεννιούνται, δεν γίνονται
Αλήθεια: Η ανάπτυξη του ναρκισσισμού, όπως και τα περισσότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή μέσα από το πρίσμα της αλληλεπίδρασης φύσης-ανατροφής. Ενώ ορισμένα έμφυτα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά μπορεί να προδιαθέτουν τα άτομα για ναρκισσιστικές τάσεις, είναι η αλληλεπίδραση αυτών των χαρακτηριστικών με επιπλέον περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την εκδήλωση του ναρκισσισμού.
Οι εμπειρίες της πρώιμης ζωής, ιδίως αυτές που αφορούν στους γονείς και τους κύριους φροντιστές, παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των ναρκισσιστικών τάσεων ενός ατόμου. Για παράδειγμα, η υπερβολική περιποίηση, η υπερβολική κριτική ή η παραμέληση μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών προτύπων.
Επιπλέον, κοινωνικοί παράγοντες, όπως μια κουλτούρα που δίνει μεγάλη έμφαση στην ατομική επιτυχία, τον ανταγωνισμό ή τα επιφανειακά χαρακτηριστικά, μπορούν επίσης να προωθήσουν ναρκισσιστικές συμπεριφορές.
Ως εκ τούτου, είναι απλοϊκό κι ανακριβές να αποδίδεται ο ναρκισσισμός αποκλειστικά σε έμφυτα χαρακτηριστικά ή γενετικούς παράγοντες. Ο ναρκισσισμός, όπως και τα περισσότερα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, είναι μια σύνθετη διαπλοκή τόσο βιολογικών όσο και περιβαλλοντικών επιδράσεων.
Μύθος 8: Οι ναρκισσιστές είναι πάντα εύκολο να εντοπιστούν
Αλήθεια: Ο ναρκισσισμός δεν είναι πάντα τόσο προφανής όσο νομίζουμε. Μερικοί άνθρωποι μπορεί να φαντάζονται έναν ναρκισσιστή ως κάποιον που είναι επιδεικτικά εγωκεντρικός, αποζητά την προσοχή και μιλάει συνεχώς για τον εαυτό του. Ενώ αυτό μπορεί να ισχύει για κάποιους, ο ναρκισσισμός εκδηλώνεται με ποικίλους τρόπους.
Ορισμένοι ναρκισσιστές μπορεί να είναι διακριτικοί, ακόμη και συγκαλυμμένοι, και ο ναρκισσισμός τους να εκδηλώνεται με την αίσθηση του δικαιωματισμού, την έλλειψη ενσυναίσθησης ή τη χειριστική συμπεριφορά. Αυτό συμβαίνει συχνά με τους κρυφούς ναρκισσιστές, οι οποίοι μπορούν να κρύψουν τον ναρκισσισμό τους κάτω από μια βιτρίνα ντροπαλότητας, ευαλωτότητας ή εσωστρέφειας.
Σε άλλες περιπτώσεις, τα άτομα μπορεί να είναι αρχικά ιδιαίτερα χαρισματικά, γοητευτικά και φαινομενικά στοργικά, μόνο που τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά τους αναδύονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, καθιστώντας τα δύσκολο να εντοπιστούν με την πρώτη ματιά.
Ως εκ τούτου, η ιδέα ότι οι ναρκισσιστές μπορούν πάντα να αναγνωριστούν εύκολα είναι ένας μεγάλος μύθος. Η κατανόηση του ναρκισσισμού απαιτεί μια λεπτομερή κατανόηση του εύρους των συμπεριφορών και των προτύπων που μπορεί να περιλαμβάνει.
Μύθος 9: Ο ναρκισσισμός είναι μόνο κακός
Αλήθεια: Ο χαρακτηρισμός όλου του φάσματος του ναρκισσισμού ως “κακό” είναι μια υπεραπλούστευση που αγνοεί την πολυπλοκότητα και το φάσμα των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών. Ο ναρκισσισμός, στην προσαρμοστική του μορφή, μπορεί να οδηγήσει στη φιλοδοξία, την ηγεσία, την αυτοπεποίθηση και την ανθεκτικότητα, χαρακτηριστικά που συχνά εξυμνούνται σε πολλούς τομείς της κοινωνίας, ιδίως στις επιχειρήσεις ή στις βιομηχανίες ψυχαγωγίας.
Σε μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Personality and Social Psychology, οι ερευνητές Paulhus και Williams διαπίστωσαν μια συσχέτιση μεταξύ ναρκισσισμού κι ανάδειξης ηγετικών ικανοτήτων. Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι η αυτοπεποίθηση και το χάρισμα που συνδέονται με τον ναρκισσισμό μπορεί να είναι ελκυστικά, ιδίως σε περιβάλλοντα ηγεσίας.
Ωστόσο, όταν ο ναρκισσισμός γίνεται ακραίος ή παθολογικός, όπως στη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας (NPD), μπορεί να οδηγήσει σε χειριστική συμπεριφορά, έλλειψη ενσυναίσθησης κι ένα επίμονο μοτίβο μεγαλομανίας που μπορεί να βλάψει τις σχέσεις και να προκαλέσει σημαντική δυσφορία.
Μύθος 10: Το να αποκαλείς κάποιον ναρκισσιστή είναι στιγματιστικό
Αλήθεια: Ενώ είναι αλήθεια ότι ο στιγματισμός μπορεί να προκύψει όταν οι χαρακτηρισμοί χρησιμοποιούνται απρόσεκτα ή υποτιμητικά, η αναφορά σε κάποιον ως ναρκισσιστή δεν είναι εγγενώς στιγματιστική. Μπορεί να είναι ένας τρόπος περιγραφής ενός συνόλου συμπεριφορών ή ενός τύπου προσωπικότητας με βάση τα παρατηρούμενα χαρακτηριστικά.
Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο όρος αυτός πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και κατανόηση. Ο ναρκισσισμός είναι ένα σύνθετο χαρακτηριστικό που υπάρχει σε ένα φάσμα και η διάγνωση της Ναρκισσιστικής Διαταραχής Προσωπικότητας (NPD) αποτελεί καθήκον αποκλειστικά των επαγγελματιών ψυχικής υγείας.
Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Clinical Psychology από τον Haslam, N. το 2016 υπογραμμίζει τους πιθανούς κινδύνους που ενέχει η ανακριβής ή εκτός πλαισίου χρήση ψυχολογικών όρων από μη ειδικούς, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις και στιγματισμό. Επομένως, ενώ ο όρος “ναρκισσιστής” μπορεί να είναι χρήσιμος περιγραφικός όρος σε ορισμένα πλαίσια, θα πρέπει να χρησιμοποιείται με ευαισθησία, ακρίβεια και σεβασμό στην κλινική του σημασία.
Η κατανόηση των μύθων και της αλήθειας γύρω από το ναρκισσισμό δεν έχει να κάνει με την τοποθέτηση ετικετών ή την απόδοση ευθυνών, αλλά με το να εξοπλίσουμε τους εαυτούς μας με γνώσεις ώστε να πλοηγούμαστε στις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις μας πιο αποτελεσματικά. Πρόκειται για την αναγνώριση τοξικών δυναμικών και τη λήψη μέτρων προς την κατεύθυνση της αλλαγής. Αν εσείς ή κάποιος γνωστός σας αγωνίζεται σε μια σχέση με ένα άτομο που εμφανίζει έντονα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, να θυμάστε ότι υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια. Οι θεραπευτές και οι ομάδες υποστήριξης μπορούν να παρέχουν πολύτιμη καθοδήγηση.
Απώτερος στόχος είναι να προωθηθούν πιο υγιείς σχέσεις, μεγαλύτερη αυτογνωσία και περιβάλλοντα που καλλιεργούν την ενσυναίσθηση, τον σεβασμό και την αμοιβαία ανάπτυξη. Μαζί, μπορούμε να διευρύνουμε την κατανόησή μας, να καταρρίψουμε παρανοήσεις και να επιδιώξουμε την ψυχική υγεία κι ευημερία!
Πηγή 1:Back, M. D., Schmukle, S. C., & Egloff, B. (2010). Why are narcissists so charming at first sight? Decoding the narcissism–popularity link at zero acquaintance. Journal of Personality and Social Psychology, 98(1), 132–145.
Πηγή 2: Ronningstam, E., & Weinberg, I. (2013). Narcissistic Personality Disorder: Progress in Recognition and Treatment. Journal of Clinical Psychology, 69(3), 153-166.
Πηγή 3: Campbell, W. K., & Foster, C. A. (2007). The Narcissistic Self: Background, an Extended Agency Model, and Ongoing Controversies. Psychological Inquiry, 18(4), 176-179.
Πηγή 4: Paulhus, D. L., & Williams, K. M. (2002). The Dark Triad of personality: Narcissism, Machiavellianism, and psychopathy. Journal of Research in Personality, 36(6), 556-563.
Πηγή 5: Haslam, N. (2016). Concept Creep: Psychology’s Expanding Concepts of Harm and Pathology. Psychological Inquiry, 27(1), 1–17.